Vẻ Đẹp Đặc Trưng Của Kiến Trúc Đền Tháp Chăm Pa Tại Việt Nam

Đặc Sắc Kiến Trúc Đền Tháp Chăm Pa

Tác giả: Tạ Quốc Khánh (LVO)

Nếu bạn đã một lần đặt chân đến miền Trung Việt Nam, chắc hẳn bạn sẽ không thể nào quên những ngôi tháp Chăm Pa cổ kính, bí ẩn nằm rải rác trên dải đất này. Những ngôi tháp hiện diện ở khắp nơi: có tháp ở trên đồi cao, có tháp ở ven quốc lộ, hay thậm chí có tháp ẩn mình giữa những thung lũng xanh mát.

Mỗi cụm đền tháp ấy không chỉ là những công trình độc lập mà còn là sự phản ánh của một tổng thể hoàn chỉnh, mang đậm ảnh hưởng của vũ trụ quan Ấn Độ giáo. Theo quan niệm xưa, thế giới được hình dung như một hình vuông với núi non và đại dương bao quanh, trục trung tâm dẫn đến mặt trời. Kiến trúc Ấn Độ giáo đã thể hiện điều này qua các khuôn viên vuông, tường bao cao, được thiết kế vuông góc với nhau, tạo ra hình ảnh tượng trưng cho các ngọn núi. Các công trình trong một nhóm đền tháp Chăm Pa thường được bố trí dọc theo một trục chính, hướng về phía Đông, nơi tượng trưng cho thần thánh và sự sinh sôi.

1. Bố Cục Bộ Ba Song Hành (Kiến Trúc 3 Kalan)

Một trong những ví dụ tiêu biểu cho bố cục này là những quần thể tháp Chiên Đàn, Khương Mỹ ở Quảng Nam, hay Dương Long, Hưng Thạnh tại Bình Định. Bố cục này thường có ba ngôi đền tháp đứng song hàng theo trục Bắc – Nam, quay mặt về hướng Đông. Mỗi tháp được gọi tên theo vị trí: Kalan Nam, Kalan giữa, và Kalan Bắc, đại diện cho ba vị thần Brahma, Siva, và Visnu. Điều này cho thấy người Chăm đã từng tôn sùng cả ba vị thần trong giai đoạn đầu tiếp xúc với Ấn Độ giáo.

2. Bố Cục Có Một Tháp Trung Tâm (1 Kalan)

Điển hình cho loại hình này là các nhóm đền tháp tại khu thánh địa Mỹ Sơn, Poklong Garai, và Po Nagar. Tháp trung tâm, thường được thờ thần Siva, đánh dấu sự chuyển mình trong tín ngưỡng của người Chăm, khi họ dần lựa chọn Siva giáo làm tín ngưỡng chủ đạo.

3. Đặc Điểm Kiến Trúc

Phần lớn các đền tháp Chăm Pa hiện nay đều mang phong cách Nam Ấn, với Kalan là kiến trúc chính được đặt ở trung tâm. Kalan được bố trí với cửa chính hướng Đông và các tháp phụ xung quanh. Bên cạnh đó, cũng cần nhắc đến các kiến trúc đặc biệt như tháp cổng Gopura, tháp hỏa Kosagrha, và Nhà khách thập phương Mandapa. Mỗi loại hình đều có cấu trúc và chức năng riêng, tạo nên sự phong phú cho không gian thờ tự.

Với sự hòa quyện giữa Ấn Độ giáo và tín ngưỡng bản địa, kiến trúc đền tháp Chăm Pa không chỉ đơn thuần là nơi thờ tự mà còn là nơi gắn liền với nền văn hóa và tâm linh của người Chăm xưa. Những chạm khắc, điển tích phong phú tại đây tưởng nhớ và tôn vinh các thần linh, góp phần tạo nên một bản sắc riêng biệt cho văn hóa Chăm.

Tháp Chăm Pa